Dereń jadalny – czy jest trujący i na co pomaga?
Dereń jadalny nie jest trujący – jego owoce nadają się do spożycia i od wieków wykorzystywane są w domowych przetworach. Pomaga przede wszystkim przy problemach trawiennych, wzmacnia odporność i wspiera walkę z infekcjami. Warto poznać bliżej jego właściwości i dowiedzieć się, jak go wykorzystać na co dzień.
Czy dereń jadalny jest trujący?
Dereń jadalny (Cornus mas) nie jest rośliną trującą – zarówno jego owoce, jak i pestki uznaje się za bezpieczne dla zdrowia człowieka po spożyciu w rozsądnych ilościach. W przeciwieństwie do wielu innych roślin z rodziny dereniowatych, dereń jadalny nie zawiera toksycznych glikozydów cyjanogennych, które odpowiadają za zatrucia pokarmowe.
Owoce derenia jadalnego można spożywać na surowo, po przetworzeniu, a także jako soki, nalewki czy dżemy – brakuje naukowych doniesień o zatruciach po ich zjedzeniu. Mimo to, trzeba mieć na uwadze, że niedojrzałe owoce – podobnie jak u innych roślin – mogą charakteryzować się nieprzyjemnym smakiem i być ciężkostrawne, nie stanowią jednak zagrożenia toksykologicznego.
Warto również zwrócić uwagę, że dereń jadalny bywa mylony z innymi gatunkami derenia, których owoce mogą być niejadalne lub wręcz trujące, na przykład z dereniem świdwą (Cornus sanguinea). Pewność co do gatunku zerwanych owoców jest szczególnie ważna dla osób korzystających z dziko rosnących roślin. Sam dereń jadalny, jeśli chodzi o toksyczność, jest w pełni bezpieczny.
Na co pomaga dereń jadalny?
Dereń jadalny pomaga przede wszystkim w łagodzeniu problemów trawiennych oraz ma udokumentowane właściwości przeciwzapalne i przeciwbakteryjne. Owoce derenia są często stosowane przy biegunkach, stanach zapalnych przewodu pokarmowego oraz przy infekcjach układu moczowego ze względu na naturalne garbniki i kwasy organiczne.
W medycynie ludowej dereń jadalny wykorzystywany jest także do obniżenia poziomu cukru we krwi u osób z łagodną cukrzycą typu 2. Badania naukowe wskazują, że ekstrakty z derenia przyczyniają się do poprawy parametrów glikemii i wykazują właściwości ochronne wobec komórek trzustki. Dodatkowo, obecność polifenoli i antocyjanów sprawia, że dereń wspomaga ochronę naczyń krwionośnych, co ma szczególne znaczenie dla osób z podwyższonym ryzykiem miażdżycy i nadciśnienia.
Owoce derenia bywają też zalecane wspomagająco przy przeziębieniach oraz osłabionej odporności. Witamina C i flawonoidy zawarte w owocach wspierają prawidłowe funkcjonowanie układu immunologicznego, a jednocześnie mogą przyspieszyć rekonwalescencję podczas infekcji.
Jakie właściwości zdrowotne ma dereń jadalny?
Dereń jadalny wykazuje kilka potwierdzonych naukowo właściwości zdrowotnych – jest bogatym źródłem antocyjanów, flawonoidów, witaminy C oraz kwasów organicznych. Badania potwierdzają, że regularne spożywanie owoców derenia pomaga w neutralizowaniu wolnych rodników, co przyczynia się do spowalniania procesów starzenia i ograniczenia ryzyka rozwoju chorób cywilizacyjnych, w tym nowotworów.
Związki obecne w dereniu jadalnym wpływają korzystnie na regulację poziomu cukru i cholesterolu we krwi – badania laboratoryjne wykazały obniżenie glikemii i poziomu LDL u osób spożywających ekstrakty z derenia. Owoce tej rośliny są także naturalnym wsparciem dla układu immunologicznego, dzięki wysokiej zawartości witaminy C (nawet do 200 mg/100 g, co znacznie przewyższa ilość tej witaminy w cytrynie).
Na uwagę zasługują również działanie przeciwbakteryjne, przeciwzapalne i lekko ściągające, przez co dereń bywa stosowany tradycyjnie przy infekcjach i biegunkach. Fitochemikalia zawarte w dereniu mogą też wspomagać regenerację wątroby i łagodzić objawy zaburzeń trawiennych, co potwierdzają wyniki badań opublikowanych w czasopiśmie Phytotherapy Research w 2022 roku.
Jak stosować dereń jadalny w domu?
Derenia jadalnego najczęściej używa się w domu do przygotowania przetworów takich jak soki, dżemy, nalewki czy konfitury. Owoce można także spożywać na surowo, choć ze względu na kwaśny smak często lepiej sprawdzają się po wcześniejszym przemrożeniu lub ugotowaniu. Zarówno świeże, jak i suszone owoce doskonale nadają się jako dodatek do ciast, herbat lub jogurtów.
Sok z derenia jadalnego sporządza się zwykle przez tłoczenie lub gotowanie owoców z dodatkiem cukru, przy czym warto używać wyparzonych naczyń, by zabezpieczyć przetwory przed zepsuciem. Nalewkę przygotowuje się, zalewając dojrzałe owoce alkoholem (najczęściej spirytusem 70%) z cukrem i pozostawiając do maceracji przez kilka tygodni. Należy pamiętać o dokładnym oddzieleniu pestek, które mogą nadawać przetworom goryczkę.
Kiedy zbierać owoce derenia jadalnego?
Owoce derenia jadalnego (Cornus mas) najlepiej zbierać w pełni dojrzałości, co przypada na okres od końca sierpnia do października – dokładny termin zależy od pogody i odmiany. W pełni dojrzałe owoce łatwo oddzielają się od gałęzi oraz wyróżniają się intensywnie czerwonym lub lekko bordowym kolorem; te zebrane zbyt wcześnie są twarde, cierpkie oraz zawierają mniej cukru i cennych antocyjanów.
Optymalny moment na zbiór można rozpoznać również po lekko zmiękczonej skórce oraz charakterystycznym połysku owocu. Część owoców dojrzewa jednak nieregularnie – dlatego zalecone jest kilkukrotne sprawdzanie drzew co 2–4 dni. Owoce, które same opadły z drzewa, także nadają się do zbioru, ale trzeba je szybko zabezpieczyć przed zepsuciem, szczególnie podczas wilgotnej pogody.
W przypadku zbyt długiego oczekiwania ze zbiorem, zwłaszcza przy deszczowej aurze, owoce mogą łatwo gnić, a ich wartość odżywcza obniża się. Świeżo zebrane owoce przechowywane w chłodnym miejscu zachowują walory zdrowotne do 7–10 dni, natomiast szybkie przetworzenie ich po zbiorze korzystnie wpływa na ilość bioaktywnych składników w gotowych produktach.
Czy dereń jadalny ma skutki uboczne?
Dereń jadalny należy do roślin dobrze tolerowanych, jednak u niektórych osób może wywołać skutki uboczne, szczególnie po spożyciu w większych ilościach. Najczęstsze niepożądane objawy to dolegliwości ze strony układu pokarmowego, takie jak biegunka, bóle brzucha czy nudności. U osób wrażliwych może wystąpić również reakcja alergiczna, objawiająca się pokrzywką lub świądem.
Owoce derenia zawierają także kwasy organiczne i garbniki, które spożywane w nadmiarze mogą podrażniać żołądek i powodować zgagę. Produkty na bazie derenia, przede wszystkim niedojrzałe owoce lub nalewki o wysokiej zawartości alkoholu, mogą nasilać opisane działania niepożądane. Dotychczasowe badania nie potwierdziły toksyczności derenia jadalnego przy umiarkowanym spożyciu, jednak osoby borykające się z dolegliwościami przewodu pokarmowego powinny zachować ostrożność.
Kto powinien unikać derenia jadalnego?
Dereń jadalny nie jest zalecany osobom z nadwrażliwością na jego owoce ani tym, u których stwierdzono alergię na rośliny z rodziny dereniowatych. U niektórych spożycie derenia może wywołać reakcje alergiczne, objawiające się m.in. swędzeniem, wysypką, bólami brzucha czy biegunką.
Przetwory i preparaty z derenia są również niewskazane w przypadku przewlekłych schorzeń nerek, ponieważ owoce derenia zawierają sporo kwasu szczawiowego. Może to zwiększać ryzyko tworzenia się kamieni nerkowych. Osoby chore na cukrzycę powinny zachować ostrożność, ponieważ świeże owoce zawierają stosunkowo dużo cukrów prostych – w 100 g znajduje się około 9-10 g cukru.
Kobiety w ciąży oraz karmiące piersią również nie powinny sięgać po derenia jadalnego, ponieważ brak jest wystarczających badań dotyczących bezpieczeństwa jego regularnego spożywania w tych okresach. Dotyczy to zarówno świeżych owoców, jak i przetworów domowych oraz suplementów z derenia.
Jak rozpoznać dereń jadalny i odróżnić go od innych gatunków?
Dereń jadalny (Cornus mas) najłatwiej rozpoznać po charakterystycznych, czerwonych, podłużnych owocach o długości około 2 cm, które dojrzewają pod koniec lata i jesienią. Jego liście mają jajowaty, lekko ostro zakończony kształt, wyraźnie widoczne unerwienie oraz przeciwległe ułożenie na gałązkach. Kora derenia jest w młodości gładka i oliwkowozielona, z wiekiem staje się szarawa i lekko spękana. Wiosną dereń wyróżnia się żółtymi, drobnymi kwiatami zebranymi w baldachy, które pojawiają się przed rozwojem liści.
Aby nie pomylić derenia jadalnego z innymi gatunkami rodzimych dereni lub krzewów o podobnych owocach, należy zwrócić uwagę na szczegóły jego budowy. Dereń świdwa (Cornus sanguinea) ma ciemnofioletowe, niemal czarne, kuliste owoce, a jego liście są mniej błyszczące i szersze. Istnieje też dereń rozłogowy (Cornus sericea), którego owoce są białe, a pędy wyraźnie czerwonawe. Taka znajomość cech pozwala uniknąć pomyłek i bezpiecznie rozpoznać dereń jadalny w terenie.
